Chúng ta tìm thấy thân phận của mình như thế nào trong bài hát Một cõi đi về của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn

Trịnh Công Sơn, người nhạc sĩ tài hoa của Việt Nam, đã để lại cho đời những giai điệu và lời ca vượt thời gian, trong đó "Một cõi đi về" là một tác phẩm tiêu biểu, như một bài thiền về kiếp người, vừa dịu dàng, vừa sâu thẳm.

Khi lắng nghe bài hát này, ta không chỉ cảm nhận được âm hưởng trầm bổng của một khúc ca, mà còn bắt gặp chính mình – thân phận nhỏ bé, lạc lõng nhưng cũng đầy khao khát – trong từng câu hát. Từ cảm xúc trực giác dâng trào khi giai điệu vang lên đến những tầng triết học sâu sắc ẩn chứa trong lời ca, "Một cõi đi về" đưa ta vào một hành trình tự vấn: Chúng ta là ai, từ đâu đến, và sẽ đi về đâu giữa dòng đời vô tận? Qua bài hát này, Trịnh Công Sơn không chỉ kể câu chuyện của riêng ông, mà còn phản chiếu thân phận chung của nhân loại, đan xen giữa nỗi buồn man mác, niềm an nhiên buông bỏ và khát vọng hòa mình vào vũ trụ.

Cảm xúc trực quan: Hành trình của tâm hồn qua từng giai điệu

Khi những nốt nhạc đầu tiên của "Một cõi đi về" vang lên, ta như bị cuốn vào một không gian mộng mị, nơi thời gian dường như ngừng trôi, nhưng đồng thời cũng trôi qua không ngừng. Giai điệu chậm rãi, nhẹ nhàng, kết hợp với giọng hát đặc trưng của Trịnh Công Sơn (hoặc bất kỳ ca sĩ nào thể hiện bài hát này), mang đến một cảm giác vừa thân thuộc vừa xa xăm. Đó là cảm giác của một buổi chiều tà, khi ánh nắng nhạt dần trên vai, mây trôi lững lờ trên đầu, và lòng người chợt thấy bâng khuâng không lý giải được.

Câu hát mở đầu – "Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi / Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt" – như một tiếng thở dài, vừa là lời tự hỏi, vừa là lời than nhẹ. Nghe câu này, ta không khỏi giật mình: Bao nhiêu năm tháng đã qua, ta đã đi bao xa, làm bao điều, nhưng sao vẫn thấy mình như đang "loanh quanh" trong một vòng tròn vô định? Cảm giác "mỏi mệt" ấy không chỉ là của Trịnh Công Sơn, mà còn là của mỗi chúng ta – những con người từng ngày bị cuốn vào guồng quay của cuộc sống, đôi khi quên mất mình đang tìm kiếm điều gì. Giai điệu ở đây trầm xuống, như kéo ta vào một khoảng lặng để đối diện với chính mình.

Rồi khi đến đoạn "Trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệt / Rọi suốt trăm năm một cõi đi về", âm nhạc trở nên cao vút hơn, như một lời khẳng định đầy chất thơ. Hình ảnh "đôi vầng nhật nguyệt" gợi lên sự vĩnh cửu của thời gian, trong khi "một cõi đi về" lại là không gian hữu hạn của kiếp người. Nghe câu hát này, ta cảm nhận được sự nhỏ bé của mình trước vũ trụ bao la, nhưng đồng thời cũng thấy một sự an ủi lạ lùng: dẫu đời ngắn ngủi, ta vẫn là một phần của cái lớn lao ấy. Cảm xúc ở đây vừa là nỗi buồn man mác, vừa là niềm chấp nhận nhẹ nhàng, như khi ta đứng trước một dòng sông bất tận, biết rằng mình không thể níu giữ dòng chảy, nhưng vẫn muốn hòa mình vào nó.

Đến những đoạn sau, như "Nghe mưa nơi này lại nhớ mưa xa / Mưa bay trong ta bay từng hạt nhỏ", giai điệu trở nên mềm mại, mơ hồ, gợi lên một nỗi nhớ không tên. Mưa trong bài hát không chỉ là hiện tượng tự nhiên, mà còn là những giọt cảm xúc rơi trong lòng người. Nghe câu này, ta bất giác nhớ về những ký ức xa xôi – quê nhà, tuổi thơ, hay những người đã rời xa – và chợt nhận ra rằng, trong sâu thẳm tâm hồn, ta luôn mang theo một nỗi cô đơn không thể gọi tên. Nhưng nỗi cô đơn ấy không nặng nề, mà nhẹ nhàng như mưa, như mây, như cách Trịnh Công Sơn dẫn dắt ta qua từng nốt nhạc.

Cuối cùng, khi bài hát khép lại với "Hôm nay ta say ôm đời ngủ muộn / Để sớm mai đây lại tiếc xuân thì", âm nhạc như một lời ru, vừa ấm áp, vừa day dứt. Ta cảm nhận được sự sống mãnh liệt trong khoảnh khắc "say" và "ôm đời", nhưng cũng không thoát khỏi nỗi tiếc nuối khi nhận ra mọi thứ rồi sẽ qua đi. Cảm xúc lúc này là sự giao thoa giữa niềm vui sống và nỗi buồn tỉnh thức – một trạng thái mà ai trong chúng ta cũng từng trải qua, khi chợt nhận ra thời gian trôi nhanh hơn ta tưởng.

Từ những cảm xúc trực quan này, ta bắt đầu thấy thấp thoáng thân phận của mình: một kiếp người nhỏ bé, lang thang giữa dòng đời, vừa khao khát sống, vừa bất lực trước quy luật vô thường. Nhưng để hiểu sâu hơn, ta cần bước vào tầng triết học mà Trịnh Công Sơn đã khéo léo đan cài trong từng lời ca.

Triết học sâu sắc: Phật giáo, Lão giáo và thân phận con người

"Một cõi đi về" không chỉ là một bài hát, mà còn là một bài luận triết học bằng âm nhạc, nơi Trịnh Công Sơn dung hòa tư tưởng Phật giáo và Lão giáo để khắc họa thân phận con người. Qua đó, ta tìm thấy chính mình trong những câu hỏi lớn về sự tồn tại, nguồn cội và ý nghĩa của cuộc đời.

Phật giáo: Vô thường, khổ đau và vòng luân hồi

Phật giáo, với khái niệm vô thường (anicca), khổ đau (dukkha) và luân hồi, là một mạch tư tưởng xuyên suốt bài hát. Ngay từ câu đầu, "Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi", ta đã thấy bóng dáng của vô thường – thời gian trôi qua không ngừng, và con người bị cuốn vào hành trình "đi" mà không biết điểm dừng. Sự "mỏi mệt" trong câu hát không chỉ là cảm giác thể xác, mà còn là nỗi khổ tinh thần, một dạng dukkha mà Phật giáo mô tả: con người khổ vì bị mắc kẹt trong vòng xoay của dục vọng, vô minh và sinh tử.

Hình ảnh "Vừa tàn mùa xuân rồi tàn mùa hạ / Một ngày đầu thu nghe chân ngựa về chốn xa" là một minh chứng sống động cho vô thường. Mùa xuân – biểu tượng của tuổi trẻ – vừa qua, mùa hạ – thời kỳ rực rỡ – cũng tàn, rồi thu đến, mang theo âm thanh của sự ra đi. Nghe câu hát này, ta nhận ra rằng cuộc đời mình cũng vậy: mọi giai đoạn đều trôi qua nhanh chóng, không gì là vĩnh cửu. Đây chính là lời nhắc nhở của Đức Phật: đừng bám víu vào những gì tạm bợ, vì tất cả rồi sẽ tan biến.

Cụm từ "một cõi đi về" còn gợi lên vòng luân hồi – một khái niệm cốt lõi của Phật giáo. "Đi" là sinh ra, "về" là trở lại hư không, rồi lại tiếp tục một chu kỳ mới. Trịnh Công Sơn không nói rõ "một cõi" là cõi nào – cõi tạm hay cõi vĩnh hằng – nhưng chính sự mơ hồ ấy khiến ta tự hỏi: Liệu đời mình có phải là một vòng tròn bất tận, nơi ta mãi lang thang mà không tìm thấy lối thoát? Qua đó, ta thấy thân phận mình: một sinh linh nhỏ bé, bị cuốn vào dòng chảy sinh tử, mang trong lòng nỗi khắc khoải về nguồn cội và đích đến.

Lão giáo: Vô vi, tự nhiên và sự hòa hợp

Bên cạnh Phật giáo, Lão giáo mang đến cho "Một cõi đi về" một chiều sâu khác, với tinh thần vô vi, sự hòa hợp với tự nhiên và cái nhìn phóng khoáng về cuộc đời. Câu hát "Một chiều ngồi say một đời thật nhẹ ngày qua" là một khoảnh khắc rất Lão giáo: con người dừng lại, không tranh đấu, không níu kéo, chỉ thả hồn vào sự tĩnh lặng và để mọi thứ trôi qua một cách tự nhiên. Đây là trạng thái vô vi mà Lão Tử đề cao – sống thuận theo Đạo, không cưỡng cầu, không chống lại quy luật của vũ trụ.

Hình ảnh thiên nhiên trong bài hát – "Mây che trên đầu và nắng trên vai", "Nghe mưa nơi này lại nhớ mưa xa", "Ngọn gió hoang vu thổi suốt xuân thì" – không chỉ là bối cảnh, mà còn là một phần của tâm hồn con người. Trong Lão giáo, thiên nhiên là hiện thân của Đạo, và con người cần hòa mình vào đó để tìm thấy sự an nhiên. Nghe những câu hát này, ta cảm nhận được sự kết nối giữa mình và vạn vật: ta không đứng ngoài thiên nhiên, mà là một phần của nó, dù nhỏ bé đến đâu. Thân phận của ta, qua lăng kính Lão giáo, là một thực thể tự nhiên, lang thang giữa "non cao" và "biển rộng", khao khát tự do nhưng cũng chấp nhận buông bỏ.

Câu hát "Hôm nay ta say ôm đời ngủ muộn" thể hiện tinh thần sống hết mình trong hiện tại – một tư tưởng rất gần với lời dạy của Lão Tử: sống đơn giản, hài hòa với Đạo, không bận tâm quá nhiều đến quá khứ hay tương lai. Nhưng ngay sau đó, "Để sớm mai đây lại tiếc xuân thì" lại là một sự tỉnh thức, một nỗi tiếc nuối nhẹ nhàng, như nhắc ta rằng dẫu có sống an nhiên, ta vẫn không thoát khỏi cảm giác mong manh của kiếp người.

Sự giao thoa: Thân phận con người trong hai lăng kính

Sự kết hợp giữa Phật giáo và Lão giáo trong "Một cõi đi về" không phải là sự đối lập, mà là sự bổ sung, tạo nên một bức tranh toàn vẹn về thân phận con người. Phật giáo cho ta thấy sự vô thường và khổ đau, thúc đẩy ta suy ngẫm về ý nghĩa của sự tồn tại. Lão giáo mang đến sự an nhiên và hòa hợp, khuyến khích ta sống thuận theo tự nhiên. Qua đó, ta tìm thấy mình trong hai trạng thái: vừa là kẻ lang thang lạc lõng giữa "trăm năm vô biên", vừa là người hòa mình vào mưa, gió, mây, nắng để tìm chút bình yên giữa dòng đời.

Chúng ta tìm thấy thân phận mình như thế nào: Qua âm nhạc và triết lý

Vậy, chúng ta tìm thấy thân phận của mình như thế nào trong "Một cõi đi về"? Trước hết, đó là qua hành trình cảm xúc mà âm nhạc mang lại. Giai điệu và lời ca của Trịnh Công Sơn như một tấm gương, phản chiếu những khoảnh khắc đời ta: nỗi mỏi mệt khi "đi loanh quanh", nỗi nhớ mơ hồ khi "nghe mưa nơi này", niềm say mê khi "ôm đời ngủ muộn", và cả nỗi tiếc nuối khi "xuân thì" trôi qua. Mỗi nốt nhạc, mỗi câu hát là một mảnh ghép của thân phận ta – một kiếp người nhỏ bé, lang thang giữa dòng đời, vừa khao khát sống, vừa bất lực trước quy luật vô thường.

Sâu hơn, ta tìm thấy thân phận mình qua triết lý mà Trịnh Công Sơn gửi gắm. Từ Phật giáo, ta nhận ra mình là một sinh linh trong vòng luân hồi, mang trong lòng nỗi khổ đau và khắc khoải về nguồn cội. Từ Lão giáo, ta thấy mình là một phần của thiên nhiên, học cách buông bỏ và sống hòa hợp với Đạo. Sự giao thoa giữa hai triết lý này giúp ta hiểu rằng: thân phận của ta không chỉ là sự lạc lõng, mà còn là sự kết nối – với tình yêu thương, với vạn vật, và với chính bản thân mình.

Một cõi đi về – Gương soi của kiếp người

"Một cõi đi về" của Trịnh Công Sơn không chỉ là một bài hát, mà còn là một tấm gương phản chiếu thân phận con người – vừa mong manh, vừa kiên cường, vừa lạc lõng, vừa hòa hợp. Từ cảm xúc trực quan khi nghe nhạc – nỗi buồn man mác, niềm an ủi dịu dàng – đến triết học sâu sắc đan xen giữa Phật giáo và Lão giáo, Trịnh Công Sơn đã dẫn dắt ta qua một hành trình tự vấn về chính mình. Chúng ta tìm thấy thân phận mình như thế nào? Đó là qua từng nốt nhạc gợi lên ký ức, qua từng lời ca khơi dậy suy tư, và qua sự dung hòa giữa nỗi buồn tỉnh thức và niềm vui sống. Bài hát là lời nhắc nhở: hãy sống hết mình, dù biết rằng "xuân thì" rồi sẽ qua, bởi đó chính là ý nghĩa của hành trình "đi" và "về" mà ta gọi là cuộc đời.

Bài viết của nhạc sĩ Nguyễn Hoàng Văn